ડેન્ગ્યૂ રોગ કેવી રીતે ફેલાય છે & ડેન્ગ્યૂ રોગ માટે શું કાળજી રાખવી જોઈએ તે જાણો !

ડેન્ગ્યૂ રોગ એ એડીસ મચ્છર (Aedes mosquito) દ્વારા ફેલાતો વાયરસજન્ય રોગ છે. એ મચ્છરો સામાન્ય રીતે દિવસ દરમિયાન, ખાસ કરીને વહેલી સવારે અને સાંજના સમયે ચાથી લે છે. ડેન્ગ્યૂના વાયરસ ધરાવતા મચ્છરનાં ચાથી સંક્રમણ ફેલાય છે. ડેન્ગ્યૂને “હાડકાં તોડતો તાવ” પણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે ખૂબ જ જોરદાર શરીરદર્દ અને સાંધામાં દુખાવો ફેલાવે છે.

  ડેન્ગ્યૂ રોગ ના મુખ્યત્વે ચાર પ્રકાર છે

• DEN-1
• DEN-2
• DEN-3
• DEN-4

કોઈપણ પ્રકારના ડેન્ગ્યૂ વાયરસથી ચેપ થઈ શકે છે, અને એકવાર ડેન્ગ્યૂ થઈ ગયો પછી તે પ્રકારના વાયરસ સામે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વિકસિત થાય છે. જો કે, બીજા પ્રકારના વાયરસથી ફરી ચેપ લાગે તો તે વધુ ગંભીર બની શકે છે.

ડેન્ગ્યૂ તાવ ના મુખ્ય લક્ષણો:

ડેન્ગ્યૂ થઈ ગયો છે કે નહીં તે ઓળખવા માટે ડેન્ગ્યૂના નિશાનીઓ અને લક્ષણો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. સામાન્ય રીતે ડેન્ગ્યૂના લક્ષણો ચેપ લાગ્યા પછી 4 થી 10 દિવસમાં દેખાવા લાગે છે. જો નીચેના લક્ષણો દેખાય, તો ડેન્ગ્યૂની સંભાવના હોઈ શકે છે અને ડૉક્ટર પાસે જવું જરૂરી છે:

   ડેન્ગ્યૂના મુખ્ય લક્ષણો:

1. ઊંચો તાવ:
   • શરુઆતમાં ઊંચો તાવ (103°F અથવા 104°F સુધી) આવે છે, જે 2-7 દિવસ સુધી ચાલુ રહી શકે છે.
2. માથાનો દુખાવો:
   • ડેન્ગ્યૂમાં તીવ્ર માથાનો દુખાવો થાય છે, ખાસ કરીને આંખોની પાછળનું દુખાવો સામાન્ય હોય છે.
3. સાંધામાં અને સ્નાયુઓમાં દુખાવો:
   • શરીરના સાંધા અને મસલ્સમાં ખૂબ જ જોરદાર દુખાવો થાય છે, જેને “હાડકાં તોડતો તાવ” પણ કહેવામાં આવે છે.
4. ચામડી પર લાલ દાણા (રેશ):
   • તાવ આવતા 2-5 દિવસ પછી ચામડી પર લાલચટ્ટ દાણા પડવા લાગે છે. કેટલાક કેસમાં દાણા સાથે ખંજવાળ પણ થાય છે.
5. ઊલટી અને ઉબકા:
   • ડેન્ગ્યૂના મરીઝોમાં ઊલટી અને ઉબકા લાગે છે, અને પેટમાં તીવ્ર દુખાવો પણ હોઈ શકે છે.
6. થાક અને નબળાઈ:
   • માળખાકીય થાક અને નબળાઈ લાગે છે, જેનાથી શરીર તણાવમાં હોય છે.
7. નાક કે દાંતમાંથી રક્તસ્ત્રાવ:
   • ગંભીર ડેન્ગ્યૂના કિસ્સામાં, મરીઝને નાક, દાંત કે ચામડી પરથી રક્તસ્ત્રાવ થતો હોય છે.

   ગંભીર ડેન્ગ્યૂના લક્ષણો:

• પેટમાં તીવ્ર દુખાવો
• સતત ઉલ્ટી થવી
• સ્જન (સોજો) અને રક્તસ્રાવ (જેમ કે નાક કે દાંતમાંથી)
• રક્તચાપ ખૂબ ઘટી જવું

   ડેન્ગ્યૂના ચકાસણી માટેના ટેસ્ટ:

1. NS1 એન્ટિજન ટેસ્ટ: આ ટેસ્ટ ડેન્ગ્યૂના વાયરસને પકડવામાં મદદ કરે છે.
2. ડેન્ગ્યૂ એન્ટીબોડી ટેસ્ટ: આ IgM અને IgG એન્ટીબોડી ટેસ્ટ છે, જે ડેન્ગ્યૂ ચેપની પુષ્ટિ માટે કરવામાં આવે છે.
3. CBC (Complete Blood Count): ડેન્ગ્યૂમાં પ્લેટલેટ્સની ગણતરી ઘટાડતી હોય છે, અને CBC ટેસ્ટ દ્વારા તેનો ખ્યાલ આવી શકે છે.

સામાન્ય સ્થિતિમાં, આપણા રક્તમાં ત્રણ પ્રકારની મુખ્ય કોષો હોય છે: લાલ રક્તકણો (RBCs), સફેદ રક્તકણો (WBCs), અને પ્લેટલેટ્સ. દરેકના સામાન્ય દાયરામાં ચોક્કસ ગણતરી હોય છે.

      1. લાલ રક્તકણો (RBCs):

• પુરુષો માટે: 4.7 થી 6.1 મિલિયન કોષો પ્રતિ માઇક્રોલિટર રક્ત (cells/mcL)
• મહિલાઓ માટે: 4.2 થી 5.4 મિલિયન કોષો પ્રતિ માઇક્રોલિટર રક્ત (cells/mcL)

     2. સફેદ રક્તકણો (WBCs):

• સામાન્ય ગણતરી: 4,500 થી 11,000 કોષો પ્રતિ માઇક્રોલિટર રક્ત (cells/mcL)
• WBCs શરીરને ઇન્ફેક્શન અને બેક્ટેરિયાથી બચાવે છે.

    3. પ્લેટલેટ્સ (Platelets):

• સામાન્ય ગણતરી: 150,000 થી 450,000 પ્લેટલેટ્સ પ્રતિ માઇક્રોલિટર રક્ત (platelets/mcL)
• પ્લેટલેટ્સ રક્તના ગઠણ માટે જરૂરી છે, જેનાથી રક્તસ્ત્રાવ થવાનું અટકાવવામાં આવે છે.

      ડેન્ગ્યૂમાં પ્લેટલેટ્સની ગણતરી:

• ડેન્ગ્યૂના ચેપ દરમિયાન પ્લેટલેટ્સની સંખ્યા ખૂબ જ ઘટી શકે છે. સામાન્ય રીતે, ડેન્ગ્યૂમાં પ્લેટલેટ્સ 100,000 પ્રતિ માઇક્રોલિટરથી પણ નીચે જઈ શકે છે, અને કેટલીકવાર 20,000 સુધી પણ પહોંચી શકે છે, જે ગંભીર સ્થિતિનો સંકેત આપે છે.

સમયસર ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને પ્લેટલેટ્સના સ્તરને મોનિટર કરવું મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને ડેન્ગ્યૂ જેવી બીમારીઓમાં.

   શું કરવું જો લક્ષણો દેખાય?

• જો ઉપર જણાવેલા લક્ષણો દેખાય તો તરત જ તબીબી સહાય લેવી.
• તાવ અને દુખાવા માટે પેરાસિટમોલ (acetaminophen) લઈ શકાય છે, પરંતુ એસ્પિરિન અથવા આઈબુપ્રોફેન જેવી દવાઓ ટાળી શકાય છે, કારણ કે તે રક્તસ્ત્રાવ વધારી શકે છે.
• હાઇડ્રેશન જાળવવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, અને દરરોજ પૂરતું પાણી અને પ્રવાહી લેવું જોઈએ.

ડેન્ગ્યૂનો શંકાસ્પદ ચેપ લાગતા જ ડૉક્ટરને મળીને યોગ્ય તપાસ કરાવવી જરૂરી છે, જેથી સમયસર સારવાર મળી શકે.

ડેન્ગ્યૂ રોગ કેવી રીતે ફેલાય છે?

ડેન્ગ્યૂ એ મચ્છરજન્ય રોગ છે અને તે માત્ર માથા દિવસ દરમિયાન ચાથી લેતા એડીસ મચ્છરો (Aedes aegypti) દ્વારા ફેલાય છે. આ મચ્છરો સામાન્ય રીતે સવારે વહેલા અને સાંજના સમયે વધુ સક્રિય હોય છે. મચ્છરો ડેન્ગ્યૂ વાયરસ ધરાવતી વ્યક્તિના ચાથી લઈ બીજા લોકોને ચેપ લગાડે છે. આ મચ્છરો એવી જગ્યાઓ પર પ્રજનન કરે છે જ્યાં સ્વચ્છ પાણી એકઠું થાય છે, જેમ કે ટાંકી, પિયાલા, કૂલર અને અન્ય પાણીના સ્ત્રોતો.

ડેન્ગ્યૂ રોગ એ એડિસ મચ્છર (Aedes mosquito) દ્વારા ફેલાવા વાળો વાયરસજન્ય રોગ છે. આ મચ્છર દિવસે, ખાસ કરીને વહેલી સવારે અને સાંજના સમયે, વધુ સક્રિય રહે છે. ડેન્ગ્યૂ સીધા વ્યક્તિથી વ્યક્તિમાં ફેલાતો નથી; મચ્છરોનો ચાવી લેવાથી જ તે ફેલાય છે.

     ડેન્ગ્યૂ ફેલાવાની પ્રક્રિયા:

1. મચ્છરનો ચાપ:
   • જો કોઈ વ્યક્તિ ડેન્ગ્યૂના વાયરસથી પીડાય છે અને તેને એડિસ મચ્છર ચાવે છે, તો મચ્છર ડેન્ગ્યૂનો વાયરસ ચૂસી લે છે.
2. મચ્છર અન્ય વ્યક્તિને ચાવે:
   • ત્યારબાદ, જ્યારે એ મચ્છર અન્ય સ્વસ્થ વ્યક્તિને ચાવે છે, ત્યારે તે વ્યકિતમાં ડેન્ગ્યૂનો વાયરસ પરિવહન કરે છે, અને તે વ્યક્તિને ડેન્ગ્યૂ થાય છે.

     મચ્છર કેવા સ્થળે પ્રજનન કરે છે?

• એડિસ મચ્છર મુખ્યત્વે એવા સ્થળોએ પ્રજનન કરે છે જ્યાં સ્વચ્છ પાણી જમા થયેલું હોય, જેમ કે કૂલર, ટાંકી, બાલ્ટી, ફૂલદાની, બાથરૂમના ડૂબમાં જમા પાણી, અથવા ઢાંકીને ન રાખેલાં પાણીના પાત્રો.

     કેવી રીતે ફેલાય છે:

• ડેન્ગ્યૂ ફક્ત મચ્છરથી ફેલાય છે, અને આ મચ્છર દિવસ દરમિયાન વધુ સક્રિય હોય છે.
• ડેન્ગ્યૂ વ્યક્તિથી વ્યક્તિ સીધા ફેલાતો નથી; ફક્ત મચ્છરના ચાવવાથી જ ફેલાય છે.

    ડેન્ગ્યૂના ફેલાવા માટે જવાબદાર ઘટકો:

• એવા વિસ્તારોમાં, જ્યાં ભારે વરસાદ પડે છે અને ઉચ્ચ આર્ધ્રતા હોય છે, ત્યાં ડેન્ગ્યૂના મચ્છર વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.
• જલાશયો કે ભેગું પાણી એ મચ્છરનો મુખ્ય પ્રજનન સ્થળ છે.

ડેન્ગ્યૂ ચેપવાળો રોગ છે, પરંતુ તે માત્ર મચ્છરના ચાથી ફેલાય છે, સીધા મનુષ્યથી મનુષ્યમાં ચેપ લાગતો નથી.

ડેન્ગ્યૂના મચ્છર (Aedes aegypti)ના પ્રજનન અને ફેલાવાને રોકવા માટે ખાસ કઈ કઈ કાળજી રાખવી જરૂરી છે.

ડેન્ગ્યૂના મચ્છર (Aedes aegypti)ના પ્રજનન અને ફેલાવાને રોકવા માટે ખાસ કાળજી રાખવી જરૂરી છે. મચ્છરોએ એડીસ મચ્છર જેવા વાયરસ ફેલાવતા મચ્છરોને રોકવા માટે નીચેની કાળજી રાખવી જોઈએ:

   1. પાણીના સ્થળો સાફ રાખવું:

• બંધ અથવા ખૂલ્યા નાણા વાસણોમાં પાણી ન ભરાવવું: મચ્છર તે જગ્યાઓમાં ઈંડા મૂકે છે જ્યાં સ્વચ્છ પાણી ભરાયેલું હોય. આ માટે પાણીના પાત્રો જેમ કે બકેટ, ટાંકી, પિયાલા, કૂલર, અને મકાનની આસપાસનો વિસ્તારો સાફ રાખો.
• કૂલરમાં પાણી ન ભરાવવું: કૂલરમાં સંગ્રહિત પાણી દરરોજ બદલી નાખવું અને તેને યોગ્ય રીતે સાફ કરવું.
• ફૂલદાનીનું પાણી: ફૂલદાનીમાં પણ દરરોજ પાણી બદલીને તેને સાફ કરવું જોઈએ.
• પાણીના ટાંકીઓ: પાણીની ટાંકી કે અન્ય ભંડારણને ઢાંકી રાખવી, જેથી મચ્છરોને પાણીમાં ઇંડા મૂકવાની જગ્યા ન મળે.

  2. મચ્છર repellents અને મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ:

• મચ્છર repellents: ત્વચા પર લાગવા માટે મચ્છર repellentsનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ, ખાસ કરીને બહાર જતી વખતે.
• મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ: રાત્રે મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ કરવો, જેથી મચ્છરો ના આવી શકે.
• હાર્ડ રિપેલેન્ટ્સ: મકાનની અંદર મચ્છરમાર તકલાદી અને અન્ય repellentsનો ઉપયોગ કરવો.

  3. ઘર અને આસપાસ સફાઈ:

• ફરી વપરાય તેવા પાત્રો અને કચરો દૂર કરવો: ઘરના આસપાસ કચરો, પ્લાસ્ટિક બોટલ, કાચી પિયાલા વગેરે સાફ કરવા જોઈએ, જેથી ત્યાં મચ્છરો પ્રજનન ન કરી શકે.
• ગમ્ય તેવા સ્થળો દૂર કરવાં: મચ્છરોને છુપાવા અને પ્રજનન માટે તેવા અવ્યવસ્થિત સ્થળો હટાવવા જોઈએ.

  4. પહેરવેશ:

• લાંબા સ્લીવ વાળા કપડા: શરીરને ઢાંકી રાખવા માટે લાંબા સ્લીવના કપડા પહેરવા, જેથી મચ્છરો કાપી ન શકે.
• લાંબા પેન્ટ: ટૂંકા પેન્ટની જગ્યાએ લાંબા પેન્ટ પહેરવાથી મચ્છરોને કપડા પરથી કાપવું મુશ્કેલ થાય છે.

  5. મચ્છરોની જાળવણી માટે સરકારી વ્યવસ્થાઓ:

• મચ્છર નિયંત્રણ અભિયાન: જ્યાં ડેન્ગ્યૂના કેસ વધે છે, ત્યાં સરકારી મચ્છર નિયંત્રણ અભિયાનોનું પાલન કરવા, જેમ કે ફોગિંગ (Fogging) અને કેમીકલ સ્પ્રે.
• અન્ય લોકોની મદદ: તમારી આસપાસના લોકોની મદદ કરીને તેમને મચ્છર નિયંત્રણ માટેની માહિતી આપવી.

  6. ઘરની અંદર સુવિધાઓ:

• વિન્ડોઝ અને દરવાજા બંધ રાખો: ઘરની અંદર મચ્છર પ્રવેશ ન કરે તે માટે વિન્ડોઝ અને દરવાજાઓને મચ્છરદાનીથી ઢાંકી રાખવા.
• પંખો અને એર કન્ડિશનરનો ઉપયોગ: પંખા અને એર કન્ડિશનરથી મચ્છરો દૂર રાખવામાં મદદ મળે છે.

  7. બહારની પ્રવૃત્તિઓમાં કાળજી:

• સવારે અને સાંજે ખાસ ધ્યાન રાખવું: એડીસ મચ્છરો મોટા ભાગે વહેલી સવાર અને સાંજે સક્રિય હોય છે. આ સમય દરમિયાન બહાર રહેતા સમયે મચ્છર repellentsનો ઉપયોગ કરવો.
• પાણીના નળો અને નળા: ઘરની આસપાસના પાણીના નળો કે છત પર સંગ્રહિત પાણીના વ્યવસ્થિત નિકાલનું ધ્યાન રાખવું.

  8. મચ્છર ઇંડા મુકવાના સ્થળો હટાવવા:

• મચ્છરો તેમની ઇંડા મૂકવા માટે પાણીના સંગ્રહિત સ્થળો પસંદ કરે છે. તમે આવા તમામ જગ્યાઓનું યોગ્ય આયોજન કરીને તેમને દૂર કરી શકો છો.

  9. સામાજિક જાગૃતિ:

• મિત્રો અને પડોશીઓને જાગૃત બનાવો: મચ્છરોનો ફેલાવો અટકાવવા માટે પોતાના સમાજમાં જાગૃતતા લાવવી અને લોકો સાથે મચ્છરોને રોકવા માટેની વાતચીત કરવી.

મચ્છરોના કારણે થનારા રોગો જેવા કે ડેન્ગ્યૂને રોકવા માટે મચ્છરોને પેદા થવા ન દેવી એ સૌથી અસરકારક માર્ગ છે. ઘરની આસપાસ પાણીના સંગ્રહના સ્થળો દૂર કરવાથી, મચ્છર repellents અને મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ કરીને, તથા મચ્છર નિયંત્રણ માટે સાફસફાઈ જાળવીને ડેન્ગ્યૂ અને તેના જેવા બીમારીઓના ફેલાવાને રોકી શકાય છે.

ડેન્ગ્યૂ તાવ આવે ત્યારે શું ખાવું ?

ડેન્ગ્યૂ વખતે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે સંબંધિત ખોરાકનો વિવેચન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે આ સમય દરમિયાન યોગ્ય આહાર આપણી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે.

  ડેન્ગ્યૂ વખતે શું ખાવું:

1. પ્રવાહી પર આધારિત આહાર:
   • પાણી: શરીરમાં હાઇડ્રેશન જાળવવા પૂરતું પાણી પીવું જોઈએ.
   • તાજા ફળનો રસ: ખાસ કરીને પપૈયા, નારંગી, કિવી, અને ટામેટાના રસ પિત્ત અને રક્ત કણોની સંખ્યા વધારવામાં મદદ કરે છે.
   • કોકોનટ વોટર (નાળિયેરનું પાણી): તે શરીરને હાઇડ્રેટ રાખવા અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ બેલેન્સ જાળવવામાં મદદ કરે છે.
   • હર્બલ ટી (આદુ, તુલસી, લેમનગ્રાસ): તે ચેતન અને શક્તિમાં વધારો કરે છે.
2. પ્રોટીન આધારિત આહાર:
   • કઠોળ, દાળ અને તુંવેર: તે શરીર માટે જરૂરી પ્રોટીન પૂરા કરે છે.
   • દૂધ અને દહીં: દહીં ખાસ કરીને પ્રોબાયોટિક્સ ધરાવે છે, જે પાચનશક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે.
   • હળદર વાળા દૂધ: આ તેનામાં રહેલી હળદર રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવા અને શરીરમાં સુજન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
3. વિટામિન અને ખનિજ વાળા ફળ અને શાકભાજી:
   • પપૈયાના પાનનો રસ: પ્લેટલેટ્સ (platelets) વધારવામાં મદદ કરે છે, જે ડેન્ગ્યૂમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
   • ફળ અને શાકભાજી: નારંગી, લેમન, કીવી, ટામેટા, ગાજર, અને પાલક જેવા ખોરાક વિટામિન C અને એન્ટીઓક્સિડન્ટ્સથી ભરપૂર છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે.
4. ફાઈબર વાળું ખોરાક: આ પાચનશક્તિ માટે ફાયદાકારક છે, જેમ કે
   • ઉકાળેલા શાકભાજી, લાઇટી સૂપ અને દાળ.

 ડેન્ગ્યૂ વખતે શું ન ખાવું:

1. તળેલા અને મસાલેદાર ખોરાક: તે પાચનતંત્ર પર ભાર પાડે છે અને પેટની સમસ્યાઓ વધારી શકે છે.
   • સમોસા, કચોરી, ભજીયા વગેરે તળેલા ખાદ્ય પદાર્થો ટાળવા.
2. તેલવાળું ખોરાક: તે પાચન તંત્રને હાનિકારક થઈ શકે છે.
   • ચિપ્સ, ફાસ્ટફૂડ, કેક અને પેસ્ટ્રી જેવા વધુ તેલવાળા ખોરાક ટાળો.
3. કેફિન આધારિત પદાર્થો: કેફિન પાણીની હાનિ કરી શકે છે, જેથી શરીરમાં ડિહાઇડ્રેશન થઈ શકે છે.
   • કોફી, ચા (કેફિન ધરાવતી), કોળા અને અન્ય સોફ્ટડ્રિન્ક ટાળવા.
4. મીઠા ખોરાક: વધારે ખાંડવાળા ખોરાક, જેમ કે મીઠાઈ અને બેકરીના પદાર્થો, રોગપ્રતિકારક શક્તિ પર અસર કરી શકે છે.
5. મસાલા અને બાજરી: તેનાથી પેટમાં ગરમી અને સુજન વધી શકે છે.

ડેન્ગ્યૂમાં હાઇડ્રેશન ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે. વધુ પ્રવાહી, પોષક તત્વોથી ભરપૂર ફળો અને શાકભાજી ખાવા જોઈએ. તેલ, મસાલેદાર અને કેફિન આધારિત ખોરાકથી દૂર રહેવું, જેથી શરીર ઝડપથી સાજું થઈ શકે.

નિષ્કર્ષ:

ડેન્ગ્યૂ એ ગંભીર રોગ છે, જેનો સમયસર ઉપચાર ન થાય તો તે જીવલેણ પણ સાબિત થઈ શકે છે. આથી, મચ્છરોથી બચવાની કાળજી રાખવી અને ડેન્ગ્યૂના લક્ષણો જણાતાં જ તાત્કાલિક તબીબી સહાય લેવી જરૂરી છે.

બીજુ નવું નવું જાણવા માટે અમારી સાઈટ (https://gujaratspeed.com) ની મુલાકાત લઇ શકો છો .